روند تکاملی قراردادهای نفتی ایران

روند تکاملی قراردادهای نفتی ایران

تالیف:

دکتر محمدرضا صابر
رئیس شعبه چهاردهم دیوان عالی کشور
دکتر مهراب داراب پور
استاد تمام دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی

مشخصات نشر

ناشر: انتشارات دادگستر
چاپ اول: 1404
شمار: 200 نسخه
قیمت: 470.000 تومان
شابک:978-600-282-354-0

مختصری بر کتاب

در این کتاب که #نشردادگستر آن را چاپ نموده است، به همراه قاضی دانشمند، جناب آقای #دکترمحمدرضاصابر رئیس محترم شعبه 14 #دیوانعالیکشور نسل‌های مختلف بیع متقابل و قراردادهای جدید نفتی، موسوم به آی.پی.سی، (IPC) به عنوان قراردادهای خدماتی، تشریح شده و در ماهیت و مبانی نظری و آثار حقوقی آنها کنکاش به عمل آمده است. قراردادها معمولا، مگر در موارد استثنایی و الحاقی، نه براساس اجبار یکی از طرف‌ها، بلکه بر مبنای تراضی آن‌ها استوارند و موازنه و تعادل قراردادی، که فلسفه نظری این کتاب است، نیز در آن‌ها رعایت می‌شود. این کار با نقد و بررسی و ارزیابی قراردادهای کنونی #بیعمتقابل و آی.پی.سی شروع شده و با تجزیه و تحلیل به انطباق سنجی با #قانوناساسی و قوانین موضوعه کشور گسترش یافته است. قراردادها به خودی‌خود، خوب یا بد نیستند، بلکه شروط قراردادی و نحوۀ رعایت منافع طرفین، بیانگر مفید یا غیرمفید بودن یک قرارداد خواهد بود. از این‌رو، به موقعیت‌های سیاسی ـ اقتصادی کشور، نیاز به انعقاد قراردادهای با ثمره بُرد ـ بُرد طرفین و ضرورت جلب و جذب #سرمایه‌گذاری‌هایخارجی، با گذری به نهادهای مشابه در حقوق ایران و فقه امامیه، نیز توجه کافی مبذول شده است. در کنار بررسی محاسن و معایب قراردادهای بیع متقابل و #قراردادهاینفتیجدید_ایران از دیدگاه مخالفان و موافقان، کلیدهای لازم راهنما به مجریان امور و حقوقدانان و حتی اقتصاددانان برای مذاکره و انعقاد و اجرای قراردادهای مفید ارائه شده تا این داده‌ها با دانش امروزی، در جهت منافع کشور تلفیق و به کار گرفته شوند.

فهرست گسترده مطالب

فصل نخست: سرگذشت بیع متقابل و جایگاه آن در مقایسه با سایر قراردادها
مبحث نخست: پیشینه تاریخی قراردادهای بیع متقابل
گفتار نخست: پیشینه تاریخی بیع متقابل در ایران
بند نخست: تحقیقات پیشین ایرانی
بند دوم: پیشینه ایرانی قراردادها
الف: بخش نفت و گاز
ب: بخش غیرنفتی
گفتار دوم: پیشینه خارجی بیع متقابل
بند نخست: پیشینه تحقیقات خارجی
بند دوم: پیشینه قراردادهای خارجی
مبحث دوم: ماهیت حقوقی بیع متقابل و تأسیسات حقوقی مشابه
گفتار نخست: اقسام تجارت متقابل
بند نخست: معاملات تهاتری
الف: قرارداد تهاتری واقعی (ساده)
ب: تهاتر بهادار
بند دوم: خرید متقابل
الف: معاملات موازی
ب: معاملات به هم پیوسته
بند سوم: معاملات آفست
الف: تولید تحت الامتیاز (لیسانس)
ب: تولید مشترک
پ: تولید به وسیله پیمانکاران فرعی
ت: ایجاد زیر ساخت‌های محلی
بند چهارم: معاملات بای بک (بیع متقابل)
الف: دو قرارداد مجزا
ب: ارتباط بین کالاها و تجهیزات و وسایل صادراتی با کالاهای باز خرید شده
پ: بلندمدت بودن قرارداد
ت: سنگین بودن حجم عوضین قراردادهای بیع متقابل
بند پنجم: معاملات انتقالی
بند ششم: حساب‌های مخصوص
گفتار دوم: مقایسه بیع متقابل با برخی تأسیسات حقوقی داخلی
بند نخست: بیع داخلی
بند دوم: معاوضه
بند سوم: جعاله
بند چهارم: معاملات کالی به کالی
بند پنجم: اجاره به شرط تملیک
بند ششم: قراردادهای مشمول ماده10 قانون مدنی
گفتار سوم: مقایسه بیع متقابل با برخی تاسیسات حقوقی خارجی
بند نخست: مشارکت در تولید
الف: سرمایه‌گذاری
ب: اداره فنی
پ: بازاریابی
بند دوم: مشارکت در سرمایه‌گذاری
بند سوم: قراردادهای امتیازی
بند چهارم: قراردادهای خدماتی
الف: قراردادهای خدماتی خالص
ب: قراردادهای خدماتی خطرپذیر
پ: قراردادهای خدماتی عملیاتی
ت: تقسیم قراردادهای خدماتی به نسل‌های چندگانه بیع متقابل
بند پنجم: قراردادهای ساخت، بهره‌برداری و واگذاری
بند ششم: بیع بین‌المللی
گفتار جهارم: بیع متقابل از دیدگاه فقه
بند نخست: عدم طرح قراردادهای بیع متقابل و شبه آن در فقه
بند دوم: تراضی طرفین، توجیه کننده قراردادهای بیع متقابل
بند سوم: بحث جواز استفاده از سود وجوه سرمایه‌گذاری شده
گفتار پنجم: ماهیت خاص بیع متقابل به عنوان نهادی نوین
بند نخست: بیع متقابل نامی گمراه‌کننده
بند دوم: بیع متقابل واژه‌ای برای قرارداد خدماتی با اوصاف خاص و توافق‌های جانبی

فصل دوم: اهداف و جایگاه قراردادهای بیع متقابل در قوانین و مقررات
مبحث نخست: اهداف قراردادهای بیع متقابل
گفتار نخست: تأمین سرمایه برای حفظ منافع کشور
بند نخست: انواع سرمایه‌گذاری خارجی
الف: تامین مالی پروژه (فاینانس)
ب: معاملات جبرانی
1- بیع متقابل
2- قراردادهای خرید متقابل
پ: سرمایه‌گذاری خارجی
بند دوم: عوامل مؤثر بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی
الف: محیط کسب و کار
1- محیط سیاسی
2- سیاست‌های مالیاتی
ب: عوامل طبیعی
پ: عوامل قانونی
1- قانون اساسی
2- قانون تشویق و حمایت سرمایه‌گذاری خارجی مصوب 1381
بند سوم: طرف‌های سرمایه‌گذاری خارجی
الف: ارائه خدمات بعد از فروش کالا یا خدمات شرکت خارجی
ب: انجام عملیات اجرایی قراردادهای منعقده بین اشخاص ایرانی و شرکت‌های خارجی
پ: بررسی و زمینه‌سازی برای سرمایه‌گذاری شرکت خارجی در ایران
ت: همکاری با شرکت‌های فنی و مهندسی ایرانی برای انجام کار در کشور ثالث
ث: افزایش صادرات غیر نفتی جمهوری اسلامی ایران
ج: ارائه خدمات فنی و مهندسی و انتقال دانش فنی و فناوری
چ: انجام فعالیت‌هایی که نیازمند مجوز از دستگاه دولتی ذی‌صلاح است
گفتار دوم: تشویق و حمایت از سرمایه‌گذار خارجی برای آوردن سرمایه
بند نخست: با استفاده از مفاد قرارداد
الف: تعادل و موازنه اقتصادی
ب: اثر عدم تعادل و موازنه اقتصادی
بند دوم: با استفاده از روش‌های عملی مؤثر
گفتار سوم: تأمین مصالح عامه کشور و توسعه اقتصادی
بند نخست: اصل حاکمیت ملی
بند دوم: اصل مالکیت دولت بر منابع و مخازن
بند سوم: اصل تولید صیانتی
بند چهارم: اصل توسعه اقتصادی و اعتبار کشور
مبحث دوم: جایگاه قراردادهای بیع متقابل در قوانین و مقررات
گفتار نخست: از دیدگاه قانون اساسی
بند نخست: اصل81 قانون اساسی
بند دوم: اصل44 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
بند سوم: قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی
بند چهارم: اصل 77 قانون اساسی
گفتار دوم: از دیدگاه قوانین عادی و مقررات
بند نخست: از دیدگاه قوانین نفت
الف: قانون مربوط به تفحص و اکتشاف و استخراج نفت
ب: قانون نفت مصوب 8/5/1353
پ: قانون نفت مصوب 1366
بند دوم: از دیدگاه سایر قوانین و مقررات
الف: مصوبات مجلس شورای اسلامی در برنامه‌های پنج ساله توسعه اقتصادی،‌ اجتماعی و فرهنگی کشور
ب: قوانین بودجه سالانه
پ: قانون تشویق و حمایت سرمایه‌گذاری خارجی

فصل سوم: تعهدات قراردادی و قانونی در بیع متقابل و آثار آن
مبحث نخست: حقوق و تعهدات قراردادی پیمانکار و کارفرما
گفتار نخست: حقوق و تعهدات پیمانکار
بند نخست: حقوق پیمانکار
الف: دریافت حق‌الزحمه
ب: جبران هزینه‌ها
پ: سود سرمایه‌گذاری
ت: پاداش مناسب
ث: برخورداری از امنیت
بند دوم: تعهدات پیمانکار
الف: رعایت قوانین کشور کارفرما
ب: رعایت استانداردهای بین‌المللی
پ: استفاده از نیروهای داخلی
ت: آموزش و انتقال تکنولوژی و تضمین کارآیی
ث: تأمین مالی پروژه
ج: تعهدات مالیاتی و الزام‌های کاری (قانونی)
1- تعهدات مالیاتی
2- الزامات کاری
چ: تأسیس دفتر نمایندگی در کشور کارفرما
1- حفظ گزارش‌های حسابداری
2- ارائه گزارش به کارفرما
3- تکمیل اظهارنامه مالیاتی و پرداخت مالیات
ح: بیمه مسؤولیت
گفتار دوم: حقوق و تعهدات کارفرما
بند نخست: حقوق کارفرما
الف: حقوق مالی
1- حق فسخ قرارداد
2- حق الزام
3- حق مطالبه جبران خسارت
ب: حقوق غیرمالی
بند دوم: تعهدات کارفرما
الف: تعهدات مالی
1- پرداخت هزینه‌ها به پیمانکار
2- تعهدات صادراتی
ب: تعهدات غیر مالی
گفتار سوم: تعهدات مشترک طرفین
مبحث دوم: اهم شرایط عمومی قرارداد
گفتار نخست: ضمانت اجرا
گفتار دوم: طریقه حل و فصل اختلافات
گفتار سوم: قانون حاکم بر قرارداد و دادگاه صالح
گفتار چهارم: سری بودن قرارداد
گفتار پنجم: زبان قرارداد
مبحث سوم: آثار و تبعات قراردادهای بیع متقابل
گفتار نخست: آثار اقتصادی
گفتار دوم: آثار اجتماعی و فرهنگی
گفتار سوم: آثار سیاسی

فصل چهارم: تجزیه، تحلیل و ارزیابی قراردادهای بیع متقابل
مبحث نخست: دیدگاههای مخالفان و موافقان قراردادهای بیع متقابل
گفتار نخست: دیدگاه مخالفان قراردادهای بیع متقابل
بند نخست: فقدان انگیزه کافی پیمانکار برای استفاده بهینه از مخزن و عدم رعایت تولید صیانتی
بند دوم: کوتاه بودن مدت قراردادهای بیع متقابل
بند سوم: غیرقابل انعطاف بودن قراردادهای بیع متقابل
بند چهارم: کم بودن ریسک پیمانکار
بند پنجم: بالا بودن نرخ بازگشت سرمایه
بند ششم: عدم آموزش و انتقال تکنولوژی
بند هفتم: عدم حضور پیمانکار در مرحله تولید
گفتار دوم: دیدگاه موافقان قراردادهای بیع متقابل
بند نخست: حفظ حاکمیت و منافع ملی و عدم مالکیت پیمانکار خارجی بر مخازن نفتی
بند دوم: کوتاه بودن مدت قرارداد
بند سوم: انتقال تکنولوژی و دانش فنی و آموزش نیروهای داخلی
بند چهارم: دسترسی به سرمایه‌گذاری‌های خارجی و عدم تضمین دولت
بند پنجم: نداشتن ریسک برای دولت
مبحث دوم: تنگناها و محدودیت‌های قراردادهای بیع متقابل
گفتار نخست: تنگناها و محدودیت‌های قانونی
گفتار دوم: تنگناها و محدودیت‌های اجرایی
مبحث سوم: ارزیابی محاسن و معایب قراردادهای بیع متقابل و ثمرۀ آن
گفتار نخست: محاسن قراردادهای بیع متقابل
بند نخست: حفظ مالکیت و حاکمیت ملی بر منافع نفت و گاز
بند دوم: پایین بودن میزان تعهدات طرف ایرانی
بند سوم: انتقال دانش فنی و تکنولوژی به کشور و آموزش نیروهای داخلی
گفتار دوم: معایب قراردادهای بیع متقابل
بند نخست: صیانتی نبودن تولید از طریق بیع متقابل
بند دوم: کوتاه بودن مدت قرارداد بیع متقابل
بند سوم: عدم انعطاف قراردادهای بیع متقابل
بند چهارم: عقد قراردادهای بیع متقابل بدون مطالعه قبلی و اطلاع از نیاز مخازن
بند پنجم: بالا بودن نرخ بازگشت سرمایه
گفتار سوم: ظهور قراردادهای جدید نفتی ایران موسوم به آی.پی.سی.
مبحث چهارم: مسائل مهم مطروحه در بیع متقابل
گفتار نخست: ماهیت بیع متقابل و مبانی نظری آن
گفتار دوم: معیارهای ارزیابی
گفتار سوم: حدود و ثغور تعهدات در بیع متقابل و آثار آن
گفتار چهارم: ضرورت‌ها و محدودیت‌های سرمایه‌گذاری
گفتار پنجم: چالش‌های حقوقی و اقتصادی سرمایه‌گذاری

فصل پنجم: قراردادهای نفتی جدید ایران
مبحث نخست: گذار از قراردادهای بیع متقابل نفت‌و‌گاز و ظهور قراردادهای جدید نفتی ایران 23
گفتار نخست: قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت مصوب 1391
گفتار دوم: شرایط عمومی، ساختار و قراردادهای بالادستی نفت و گاز 1395
مبحث دوم: محاسن و معایب قراردادهای جدید نفتی ایران
گفتار نخست: محاسن قراردادهای جدید نفتی ایران
بند نخست: قابل تجدید نظر بودن طرح جامع توسعه
بند دوم: حذف سقف هزینه‌های سرمایه‌ای
بند سوم: تبدیل کارمزد ثابت به کارمزد به ازای هر بشکه
بند چهارم: طولانی‌تر شدن مدت قرارداد
گفتار دوم: معایب قراردادهای جدید نفتی ایران
بند نخست: معایب قانونی و اجرایی قراردادهای آی.پی.سی.
الف: برنامه کاری و بودجه
ب: مدیریت و هماهنگی
پ: شریک داخلی
ت: استفاده از ظرفیت داخلی
ث: انتقال تکنولوژی
ج: همکاری و کمک شرکت ملی نفت ایران
چ: ضرورت تصویب قراردادهای جدید نفتی ایران
ح: ساختار حاکم بر پروژه
خ: عدم شمول قانون سرمایه‌گذاری خارجی
د: استعمال عنوان پیمانکار به جای سرمایه‌گذار یا شریک
بند دوم: مسائل مالی و مالکیتی قراردادهای جدید نفتی ایران
الف: سقف بازیابی و پرداخت
ب: حق رزرو
پ: غیرقابل سرمایه‌گذاری و غیرقابل تامین مالی
مبحث سوم: امکان اصلاح یا جایگزینی قراردادهای نفتی جدید ایران
گفتار نخست: مشروعیت استفاده از قراردادهای مشارکت در تولید با توجه به قانون اساسی 1358 و قانون معادن
گفتار دوم: مشروعیت استفاده از قراردادهای مشارکت در تولید با توجه به قانون وزارت نفت 1391