1 دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران.
2 استاد گروه حقوق تجارت بینالملل، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
3 استادیار گروه حقوق تجارت بینالملل، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
4 استادیار دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
10.22133/MTLJ.2023.367442.1137
چکیده
سرعت بالای رشد و توسعۀ مالکیت آفرینشهای فکری و همچنین پیچیدگی موضوعات مرتبط با آن، صاحبان این حقوق و طرفین قراردادهای مالکیت آفرینشهای فکری را با مسائل جدید و روبهگسترشی مواجه کرده است. روشهای سنتی حلوفصل اختلافات در همۀ موارد، پاسخگوی نیازهای مرتبط با این دسته از حقوق نیستند. علاوهبراین، گاهی رسیدگیهای قضایی و حتی داوری ممکن است در راه پیشرفت و ارتقای مالکیت آفرینشهای فکری و حلوفصل دعاوی آن مانع ایجاد کنند. «ارزیابی بیطرفانۀ اولیۀ ثمرۀ دعوی» یکی از روشهای ناشناختۀ حلوفصل غیرقضایی اختلافات در برخی نظامهای حقوقی است که در دیگر نظامهای حقوقی، بهویژه ایالت کالیفرنیا، که خاستگاه طراحی و اجرای آن است، بسیار استفاده شده. این روش، که آن را «ارزیابی بیطرفانه» مینامیم، بهطور خاص در دعاوی مالکیت آفرینشهای فکری ازجمله اختراعات، علامت تجاری و کپیرایت مفید و مطلوب است. علاوهبر قوانین کلی، که برای این روش جایگزین حلوفصل اختلاف تدوین شده، ارزیابی بیطرفانه در مالکیت فکری نیز مقررات منحصربهخود را دارد. این تحقیق نشان میدهد که هرچند در افشای برخی از مطالب در روش «ارزیابی بیطرفانه» ممکن است مشکل بهوجود آید، در دعاوی پیچیدۀ مالکیت آفرینشهای فکری ترکیب ارزیابی بیطرفانه با روشهای غیرقضایی حلوفصل اختلافات نیز ممکن است بیشتر از سایر موارد مفید واقع شود.
Early Neutral Evaluation: An Alternative Dispute Resolution in Intellectual Property
نویسندگان [English]
maryam darabpour 1
Mehrab Darabpour 2
Navid Rahbar 3
Mojtaba Asgharian 4
1 Ph.D. in Private law, Azad University, North Tehran Branch, Tehran, Iran.
2 Prof. Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
3 Assistant Prof. Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
4 Assistant Prof. Faculty of Law and Political Science of Kharazmi University, Tehran, Iran.
چکیده [English]
Early Neutral Evaluation (ENE) is a new form of alternative dispute resolution that has demonstrated success in various cases and has proven to be particularly suitable in intellectual property disputes. Due to the special characteristics of intellectual properties, adopting ENE in the early stage of an IP dispute or action has many advantages. The preliminary assessment of a case saves time, money, confidentiality, and other features crucial in IP cases. The ENE provides a frank and candid opinion to the parties about the merits of their claims according to appropriate procedural and substantive law. Special Features of patent, copyright and trademark cases deserve to be solved by the ENE method. In complex issues, a combination of ENE and mediation can work well together to solve disputes and claims appropriately, which is better than judicial and arbitral solutions.
تألیف: دکتر مهراب دارابپور استاد حقوق تجارت بینالملل دانشگاه شهید بهشتی
نویسندگان همکار در این کتاب:
1) دکتر مصطفی السان، دانشیار دانشکدهی حقوق دانشگاه شهید بهشتی 2) دکتر رضا خشنودی، استادیار دانشگاه، قاضی دیوان عالی کشور 3) شهرزاد پورحمزه، پژوهشگر دکتری حقوق نفت و گاز و وکیل دادگستری 4) محمّد دارابپور، پژوهشگر دکتری حقوق بینالملل 5) مریم دارابپور، مدرس دانشگاه، پژوهشگر دکتری حقوق خصوصی 6) عرفان فیض مغربی، کارشناس ارشد حقوق تجارت بینالملل
مشخصات نشر:
اصول و مبانی حقوق تجارت بینالمللکتاب پنجم: حقوق رقابت، نمایندگی، تجارت الکترونیک و آفرینشهای فکری
مؤلف:
دکتر مهراب دارابپور
با همکاری:
دکتر مصطفی السان، دکتر رضا خشنودی
به اهتمام:
محمد دارابپور
ویراستار ادبی:
دکتر فاطمه مرادی
ناشر:
انتشارات گنج دانش
چاپ و صحافی:
صدف
نوبت چاپ:
سوم، ویرایش دوم، 1400
شمارگان:
500 جلد
قیمت جلد شومیز:
95.000 تومان
قیمت جلد سخت:
110.000 تومان
شابک دوره:
978-622-6187-04-6
شابک:
978-622-6187-10-7
فهرست کوتاه مطالب این مجلد
کتاب پنجم: حقوق رقابت، نمایندگی، تجارت الکترونیک و آفرینشهای فکری فهرستها سخن ناشر مقدمه چاپ سوم (ویرایش دوم) جلد پنجم سرآغاز کلام در کتاب پنجم فصل نخست: تجارت الکترونیک و عملکرد آن مقدّمه و طرح بحث مبحث نخست: کلیّات فناوری اطّلاعات و تجارت الکترونیک مبحث دوّم: نواقص قانونی در زمینه تجارت نوین مبحث سوّم: فعّالیّتهای تجاری الکترونیک مبحث چهارم: نظریات موجود در باب نحوه قانونگذاری برای تجارت الکترونیک مبحث پنجم: قانونگذاری برای تجارت الکترونیک در حقوق بینالمللی خلاصهی مباحث مفید فصل دوّم: حقوق رقابت در تجارت بینالملل مبحث نخست: تعریف حقوق رقابت مبحث دوّم: شرایط لازم برای اعمال قواعد حقوق رقابت مبحث سوّم: موضوع و اهداف حقوق رقابت مبحث چهارم: نظامهای خارجی حقوق رقابت مبحث پنجم: حقوق رقابت در نظام حقوقی ایران مبحث ششم: جنبههای بینالمللی حقوق رقابت فصل سوّم: حقوق مالکیّت فکری در تجارت بینالملل مبحث نخست: تعریف مالکیّت آفرینشهای فکری مبحث دوّم: تقسیم بندی حقوق مالکیّت فکری مبحث سوّم: حل و فصل اختلافات در حقوق مالکیّت فکری مبحث چهارم: خسارات در مالکیّت فکری و ارزیابی آنها مبحث پنجم: تعارض قوانین در حقوق مالکیت فکری مبحث ششم: موافقتنامه جنبههای تجاری حقوق مالکیّت فکری (تریپس) و ضمیمههای آن فصل چهارم: حقوق انتقال فناوری مبحث نخست: کلیات حقوق انتقال فناوری مبحث دوّم: فناوری و داراییهای فکری-فناورانه مبحث سوّم: قراردادهای رایج انتقال فناوری فصل پنجم: قراردادهای نمایندگی تجاری مبحث نخست: مفهوم و نقش قراردادهای نمایندگی تجاری در تجارت بینالملل مبحث دوّم: انواع قراردادهای نمایندگی تجاری مبحث سوّم: تشکیل قراردادهای نمایندگی مبحث چهارم: آثار نمایندگی مبحث پنجم: خاتمه قرارداد نمایندگی مبحث ششم: اصول حاکم بر نمایندگی تجاری به موجب دستورالعمل اتّحادیّه اروپا مبحث هفتم: اصول حاکم بر نمایندگی تجاری به موجب اصول قراردادهای تجاری بینالمللی و اصول حقوق قراردادهای اروپا کتابنامه (Bibliography) اختصارات (Abbreviations) نمایهی واژگان فصول مجموعه کتابهای «اصولومبانیحقوق تجارت بینالملل»
به طور معمول، تجارت بینالمللی بازرگانان در چهار حیطه بسیار مهم خودنمایی میکند. نخستین جلوهی آن در خرید و فروش و نقل و انتقال و حمل و نقل مسافر و اموال مادی است که شامل قراردادهای مرتبط با بیع و اجاره کشتی و هواپیما و قطار نیز میشود. دوّم در خرید خدمات که حیطهی وسیعی از مسائل مختلف، از جمله خدمات پیمانکاری، بیمهای، بانکی و تضمینی را شامل میگردد. سوّم در سرمایهگذاری و تأمینهای مالی که در کنار آن خدمات مالی نیز جلوه گری میکند. تنظیم هر کدام از سه مورد قراردادهای فوق و اجرای آنها دارای مسائل فراوان حقوقی است که در خور تعمق و بررسی فراوان است. این مسائل در کتابهای قبلی مورد بررسی قرار گرفت. شاید بتوان گفت که حقوق مالکیّت آفرینشهای فکری پا به پای سه مورد فوق، اگر نه فراتر و گستردهتر، به عنوان چهارمین رکن در موضوعات مرتبط به تجارت بینالملل ظهور پیدا کرده است. واگذاری حقوق مرتبط با مالکیّت آفرینشهای فکری به دیگران و بهره وری از آنها از طریق قراردادهای انتقال فناوری انجام میشود. برای سالم ماندن بازار کالا، خدمات، سرمایه و مالکیّتهای آفرینشهای فکری حقوق رقابت ایجاد شده است تا روابط تجاری بدون اقدامات ضد رقابتی، به سود مصرف کنندگان کالا و خدمات و غیره، صورت پذیرد[1] و در جهت آبادسازی جهان و حفظ مناسبتر حرث و نسل تلاش گردد.
جلد پنجم کتاب حاضر نیز به مسائل عمده و کلی، مطرح در تجارت بینالملل، میپردازد. تجارت الکترونیک که روز به روز از گستردگی بیشتری برخوردار میشود و تمام فعّالیّتهای جوامع بشری، از جمله فعّالیّتهای تجاری، را تحت الشعاع قرار میدهد، نیاز به توجّه خاصی داشت که به لحاظ اهمّیّت روز افزون آن، در اوّلین فصل این کتاب مورد بررسی قرار گرفت. در کنار این حقوق بحث از حقوق رقابت و آثار آن بر تجارت و روّیههای تجاری حائز اهمّیّت فراوان است. حقوق رقابت، علاوه بر تجارت معمولی، بر تجارت الکترونیک نیز سایه افکنده است. از این رو پس از بحث از تجارت الکترونیک مطرح گردیده است. در کنار معاملات مادی و عینی، حقوق آفرینشهای فکری روز به روز در تجارت نمود بیشتری پیدا میکند. احتمال دارد در آینده گسترهی آن بیش از نقل و انتقالات اموال مادی (اعم از کشاورزی و صنعتی) باشد. از این رو، یه دنبال فصول قبل، فصل خاصی برای هر کدام از این موارد در نظر گرفته شده است. نقطه تلاقی حقوق تجارت و حقوق مالکیّت آفرینشهای فکری در قراردادهای واگذاری دانش فنی نمود پیدا میکند که تحت عنوان حقوق انتقال فناوری مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. معاملات، به طور معمول، به نمایندگی صورت میپذیرد، قراردادهای واگذاری دانش فنی هم میتواند از طریق نمایندگی منعقد شود، از این رو، در فصل آخر کتاب حاضر بحث خدماتی نمایندگی و مسائل مرتبط با آن به نحو تقریباً گستردهتری مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفته است. روش این کتاب، در سایر کتب حقوقی مرسوم نبوده است و از ابتکارات نویسندگان است، به امید اینکه مقبول طبع مخاطبان واقع شود.
احترام به رویّه و سنّت گذشتگان
پیشنهادات و نظرات شخصی قدما که مقبول طبع خرد جمعی شده و به سنت و رویّه تبدیل شده است را نمیتوان و نباید نادیده گرفت. شروع از صفر، به ویژه در تجارت بینالملل، نادرست و بلکه عملی ارتجاعی است. منابع عظیم قانون داخلی، فقهی، رویّهای و نوشتارهای مغایر با ایدهها و اندیشههای نوین ما را نیز باید به دیده احترام مطالعه کرد. آنها مانند بذرهای اولیه هستند که در گذر زمان اصلاح شده و به وضع کنونی رسیدهاند. کار ما هرگز مرید پروری و سکون آفرینی در حقوق نیست بلکه «منتقد» بار آوردن محقّقان و مخاطبان است تا با اصلاح افکار و ایدههای ما، یا در صورت قبول، پرورش دادن و تقویت آنها، باعث پیشرفت و سرفرازی جامعه شوند. حتّی چین کمونیست، بعد از اینکه به خطای راه خود در تجارت بینالملل پی برد، از صفر شروع نکرد، بلکه بنای تجارت خود را بر پایه رویّهها و سنتهای کشورهای دیگر قرارداد که با محک تجربه از خرد جمعی مهر قبولی و صحت دریافت کرده بودند. کاردانهای چینی میدانستند که خرد جمعی، هرچند تعداد زیادی عامی هم در آنها باشد، به صواب نزدیکتر است و تبعیّت از آن شانس موفقیت را بالا میبرد.
بسیاری از گفتارها و ایدههای قدیمی، به درد جامعه امروزی، در موضوعاتی مانند تجارت الکترونیک و عملکرد آن، حقوق رقابت در تجارت، حقوق آفرینشهای فکری در تجارت بینالملل، حقوق انتقال فناوری، قراردادهای نمایندگی تجاری بینالمللی، نمیخورد. زمانی صحت این مطلب بیشتر تایید میشود که عینیت گرایی و بنیاد گرایی تفسیری و عدم تولید معنا در گذر زمان حاکم باشد و دست اندرکاران قانونگذاری هم دیدگاههای تفسیری نوین، بر اساس زمان و مکان و خرد جمعی، را نیز بر نتابند.
دستهای از کشورهای جهان سوم در علم حقوق تجارت بینالملل تحقیق و تفحّص لازم نکردهاند در حالی که کشورهای پیشرفته به عمق آن راه یافتهاند. این گروه بزرگ، از تجارت بینالملل نهایت استفاده را برده و بهرهبرداریهای فراوانی از آن مینمایند. این دسته از کشورها، بر خلاف گروه اول، که بازی خوردگان حقوق تجارت بینالملل شمرده میشوند، از بازیگران و نقش آفرینان جنبههای مختلف حقوق بازرگانی و تجارت بینالملل میباشند که منافع زیادی را عاید کشور خود میکنند. حقوق موضوعی ایستا نیست و دائم در حال نو شدن است، هرچند اصول و مبانی عقلانی خود را همیشه حفظ مینماید.
تجارت متقابل راهی برای امنیّت تجارت بینالملل سالم
تجارت مانند آهوی وحشی است که اگر منطقهای را ناامن بیند در آن مأوی نگیرد. در جامعه انسانی نیز یک ایجاد ذهنیّت منفی، بر صد ذهنیّت مثبت غلبه میکند. هنگامی که تجارت و روابط بازرگانی بین کشورهای مختلف نباشد، جوّ خصومت و ناسازگاری بین کشورها حاکم میشود. بر اساس اطّلاعات اداره آمار ایالات متّحده، واردات امریکا از چین 461.1 میلیارد دلار و صادرات به آن کشور 116.7 میلیارد دلار در سال 2017 بوده[2] و این رابطه اقتصادی مانع تنشهای بیشتر شده است تا جایی که رئیس جمهور وقت آمریکا، در رقابتهای انتخاباتی خود بارها انتقادهای بسیار تندی به سیاستهای اقتصادی چین کرده بود، امّا در نوامبر ۲۰۱۷، در مذاکرات خود با رهبران چینی، از صلح تجاری صحبت کرده است.[3] تا زمان نگارش این کتاب، 5600 موافقتنامه بینالمللی سرمایهگذاری، 2953 معاهده دو جانبه سرمایهگذاری، 2730 معاهده منع مالیات مضاعف و 254 موافقتنامه تجارت آزاد و همکاریهای اقتصادی و سرمایهگذاری بین این کشورها منعقد گردیده که بسیار قابل توجّه است. روسیه و آمریکا روابط اجتماعی و اقتصادی مناسبی ندارند، بنابراین، همیشه رابطه آنها ملتهب نگه داشته میشود. قرارداد نفتی جدید ایران و توتال فرانسه و چین (تیرماه 1396) در صدد ایجاد روابط اقتصادی است که برخی نادانسته آن را بر خلاف موازین ایدهای خود میدانند.[4] با تحریمهای جدید اینگونه قراردادها نیز منتفی خواهد شد. هنگامی که قراردادی منحل شود، ارزش آن روشنتر خواهد شد.
اشاعه تفکّرات مذکور، چنین کشورهایی را توسعه طلب، جنگ طلب، جنگجو و بحران آفرین جلوه میدهد که در ذهن جهانیان اثر بسیار منفی دارد. چنانچه با این عقاید انحرافی مقابله نشود باعث میشود اقتصاد آنها رشد نکند، بلکه ضعیفتر و فقیرتر شوند و در نهایت موجب تنرل یا سقوط دولت و خواری کشور مورد نظر در سطح جهان گردد. تجارت، شراکت، تعامل، اعتدال، انسانیت و برخورد شایسته انسانی با غیر همفکران، باعث ایجاد زندگی مسالمت آمیز، پیشرفت و توسعهی پایدار میگردد که هدف نهایی تجارت بینالملل است.
ناکارآمدی دیدگاههای سنتی در جهان سازمانی
هرگاه قانون اساسی کشوری نیمه سوسیالیستی بوده و راه تجارت را مسدود کرده باشد و متولّیان امور با ارائه لایحه سنتی قانون تجارت از روند تجارت فاصله بگیرد،[5] و قانون تجارت صادرات و واردات[6] آن سنتی باشد و بخواهد از قوانین و مقرّرات شفاهی هزاران سال پیش الگو بگیرد، چالشهای حقوقی آن به اندازهای است که در جهت کاملا خلاف مقرّرات تجارت جهان حرکت میکند. این حرکتِ بر خلاف روند عادی تجارت بینالمللی، فقط انرژی بر و هزینه بردار است و قطعاً سودی را عاید این طرز فکر پوپولیستی نمیکند.
البتّه محدود کردن واردات نسبت به صادرات از طریق رقابت علمی، تشویق به صادرات با بالا بردن کیفیّت کالاها در حد استانداردهای جهانی، بسیار مطلوب است، ولی هنگامی که برای حفظ کالاهای با کیفیّت بسیار پایین، راه واردات کالای با کیفیّت و مرغوب مسدود شود و صادرات مواد خام (سنگ، گِل، چوب، نفت و گاز و امثال آن ها) تشویق شود، در راه تجارت جهانی قدم استواری برداشته نشده است. هنگامی که عدهای اندک، که هیچکس در سطح جهان، آنها را قبول ندارد، بخواهند مانع بخش خدمات جهانی شوند و ورود و خروج نیروی انسانی با مشکلات عدیده همراه باشد و اجبارهای ناروای عقیدتی بر سایرین تحمیل شود و بخش فعّال جوان و کاری جامعه، همانند صادرات با مقداری یارانه نفس بکشد، چالشهای فراوان بر سر راه کار و فعّالیّت و خدمات ایجاد میگردد که رفع آن به آسانی ممکن نیست.[7] چگونه یک کشور میتواند عضو سازمان یا نهادی شود که هیچ ارزشی برای مالکیّت آفرینشهای فکری حفاظت شده دیگران، توسّط کنوانسیونهای تریپس[8] و پاریس قائل نیست و در سازمان جهانی مالکیّت آفرینشهای فکری نیز جایگاهی ندارد؟[9]
رقابت در تجارت بینالملل
در جهان تجارت کسی با دیگری دشمن نیست، تا فریاد دشمن شناسی انور خوجهای آلبانی، دشمن کشی و برحذر بودن از آن به هوا بلند شود. حدّاقل در جهان بازرگانی، وضعیتی که برخی در جامعه به وجود میآورند، جایگاهی ندارد. آن چه در عالم معاملات و تجارت وجود دارد، رقابت سخت و طاقت فرسا است. کشوری میتواند پرچم سروری خود بر جهان را برافراشته نگه دارد که تدبّر و تعقّل در امور تجاری داخلی و بینالمللی و بر اساس اصل هزینه و فایده، انجام دهد به نحوی که بتواند به طور شایستهای در دنیای تجارت، رقابت کند. ایجاد دشمنی واقعی یا فرضی خود هزینه بردار است. البتّه برای حاکمان منافع کثیری نیز در بر دارد که به هزینه ملتها تمام میشود. حساسیت غیرضروری بر دشمن، از خود دشمن خطرناکتر است. هنگامی که سرمایهگذاران احساس امنیّت نکنند، سرمایهگذاری نخواهند کرد، دیدارها به حدّاقل خواهد رسید، فراگیری زبان فارسی (الّا برای افراد خاص) منتفی میشود. سرمایهگذاران به جای جاسوسان متّهم و محاکمه میشوند. در موازنههای رفتار دستاندرکاران اداری، از جمله قضات، در این حالت، هیچگاه هزینه و فایده (الّا برای کسانی که رابطه داشتهاند) منظور نمیشود. فایده دستگیری دشمن واقعی یا فرضی، به زمینگیر شدن و ذلّت اقتصادی دوست ترجیح داده میشود. دامهای گسترده برای دشمن، دامنِ تجارت دوست را نیز میگیرد و به مهلکههای غیر قابل برگشت میفرستد. کشورها دوست یا دشمن یکدیگر نیستند، آنها رقیب هم به شمار میآیند و به طور معمول اصلِ هزینه فایده بر آنها حکومت میکند.
علم و آگاهی به موازین حقوقی بینالمللی در تجارت الکترونیک و عملکرد آن، حقوق رقابت در تجارت، حقوق آفرینشهای فکری در تجارت بینالملل، حقوق انتقال فناوری و قراردادهای نمایندگی تجاری بینالمللی که ارتباط تنگاتنگ آنها با یکدیگر در ابتدای مقدّمه بیان شد، حقوقدانان و سیاستمداران را در جهت استفاده بهینه از امکانات جهانی یاری میرساند. این کتاب در صدد هموار نمودن همین راه مفید است.
همهی خوبیها و محاسن این کتاب به همکاران عزیز و گرامی تعّلق دارد و عیوب و کاستیهای آن نیز از آنِ من است. پیشنهادهای اصلاحی و تکمیلی با منّت فراوان پذیرفته میشود.
تشکّر و قدرانی
جناب دکتر مصطفی السان، جناب دکتر رضا خشنودی، خانم شهرزاد پورحمزه جعفربیگلو پژوهشگر دوره دکتری حقوق نفت و گاز، خانم مریم دارابپور پژوهشگر دورهی دکتری حقوق خصوصی، آقای محمّد دارابپور پژوهشگر دورهی دکتری حقوق بینالملل، خانم طوبی توحیدیفرد و آقای عرفان فیضمغربی کارشناسان ارشد حقوق تجارت بینالملل در تحقیق، تألیف، تدارک و جمعآوری و خلاصهسازی مطالب این کتاب تلاشهای طاقت فرسایی را انجام داده و زحمات وافری را متحمّل شدهاند. جا دارد از همگی آنها و کسانی که در تهیّهی این مجموعه ما را یاری رسانده و نامی از آنها ذکر نشده است، تشکّر و قدردانی شود.
مهراب داراب پور
تابستان 1397
[1] جالب است که سردمداران برخی کشورها، خود را فرزانه و منجی بشریّت (نه تنها کشور خود) میدانند و انتظار دارند که مردم کشورهای دیگر از افکار نادرست و ناروای آنان تبعیّت کنند تا رستگار شوند! تشکیل گروههای پیکارگر جنگجو هم در این راستا میباشد. مراتب فوق در بسیاری از کشورهای جهان، که به وسیله عقل جمعی اداره میشوند، صادق نیست. آنها همگی از بی خردی تبرّی جسته و زندگی عاقلانه و شرافتمندانه را به جهل مقدّس مرکّب ترجیح میدهند.
[4] عنوان میشود که اگر برای خدا قیام کردهایم، چرا باید چنین معاملهای را با دشمنان خدا انجام دهیم؛ امثال این گونه عبارات ارکان تجارت بینالملل را ویران میکند.
[5] اخلاقی، بهروز، (1385)، «آثار حقوقی الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی، مجله کانون وکلاء، شماره 5-194 صفحه 201 به بعد.
[6] فیروزی، مهدی، (1384)، الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی و پیامدهای آن بر مقرّرات صادرات و واردات، نشریه روش شناسی علوم اجتماعی، شماره 44 ص 140 به بعد.
[7] شیروی، عبدالحسین، نظرنژاد، مهدی، (1390)، الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی و تأثیرات آن بر مقرّرات داخلی ناظر بر یارانههای صادراتی، نشریه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره 41، شماره 2.
[8] Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights (TRIPS).
[9] World Intellectual Property Organization (WIPO).
سپاس بیکران به خالق فکر و جان که این امکان را فراهم آورد تا ویرایش جدید برای چاپ سوم مجلد پنجم کتاب حاضر به سامان رسد. در این مجلد، مباحث مربوط به تعارض قوانین در حقوق مالکیت فکری، کنوانسیون آپوستیل، بخشنامه 2016 اتحادیه اروپایی راجع به اسرار تجاری، حق امتیاز متعارف در جبران خسارات در مالکیت فکری و موارد ریز و درشت دیگر اضافه، تکمیل و به روز رسانی شده است.
قوانین و مقررات روبنا هستند و اقتصاد زیر بنا. البته، گاهی میتوان با مقررات حقوقی به کمک اقتصاد آمد. دولت و ملت ایران همواره مظلومانه هدف تحریمها، جنگها و تهدیدها و ترورها قرار گرفته و هزاران میلیارد دلار خسارت دیدهاند، ولی همینها ناخواسته میلیاردها دلار به کارخانههای اسلحهسازی غربی سرازیر کردهاند. از اقدامات غیر خردمندانه که بهانه به دست سیاستهای سلطهجویانه غرب و شرق میدهد باید پرهیز نمود. آرزوی ناپسندِ نابودی دیگران و شعار مرگ بر این و آن، فقط اقتصاد و تجارت بینالمللی کشور را منهدم میکند و برای عامۀ مردم جز خسران دنیوی و احتمالاً مجازات شدید اخروی ثمرهای به بار نخواهد آورد. آیا وقت آن نرسیده است که هوشمندانه با دنیا و کشورهای جهان تعامل و رقابت شود، قبل از این که آتش کشیدن به پول نفت مراحل نهایی خود را طی کند؟
به طور طبیعی بسیاری از بحرانهای اقتصادی، ثمرهی بحرانهای سیاسی است. در اقتصاد، و به ویژه حقوق، فرهنگِ مدارا و خداجویی کارسازتر از سایر روشهاست. عشق به موجودات هستی، حتی ارتباط عادیِ تجاری ملل با یکدیگر، مانع منازعات بین انسانها شده و موجبات آسایش و آرامش آنها را فراهم میآورد. پیروان جاهل، رهبران عادل و شایسته را نیز بدنام میکنند. جهل مرکب عدهای که عقیده باطل و فاسدِ مغایر خرد جمعی جهانیان دارند، به جایی رسیده است که قصد تحمیل آن را به جهان نیمه متمدن امروز دارند! این از مصائب بزرگ ملت شریف است. عبرت باید گرفت. نباید انتظار داشت کسانی که در نفرت، نژاد پرستی، اوهام دینی، نادانی و جهل شنا میکنند، به ساحل نجات برسند. کسانی که در دریای خردمندی غوطه ورند، در مرکز ثروتند و ساحل آنها همان شناست. ثروت، مکنت و توانایی، در معادن غنّیِ نفت و گاز و طلا نیست، بلکه باید آن را در عقلانیت و خرد جمعی جستجو کرد. امید نجات برای متوسلان به خرد جمعی و عاقلان نیکوکرداری که اضرار به غیر نمیرسانند وجود دارد، ولو منکر تمام واقعیات و حقیقتهای علمی و به ویژه عقاید دینی باشند. از رستگاری باورمدارانی که راه خرد جمعی نمیپویند و خردورزی نمیکنند نه در دنیا و نه در آخرت، خبری نیست. آنها مصداق بارز خَسِرَ الدُّنْیا وَالاْخِرَهَ هستند.
تجارت، به ویژه تجارت خارجی، آهوی ارزشمند هر کشور است که ضرورت دارد با تمام توان از آن حفاظت و پاسداری شود. تجارت بینالملل مأمن امن میخواهد، اگر این مأمن تجاری وجود نداشته باشد، امنیت از بین میرود و راه دزدی، اختلاس و پولشویی و هزینه در جایی که سرمایههای اجتماعی را به آتش میکشد، گشوده خواهد شد. البته، مطبوع طبع کاسبان تحریم و سوء استفاده کنندگان خواهد بود که همیشه کشور نابسامان باشد، تا آنها به سود خود و به ضرر ملت سوء استفاده کنند. عقل و خرد جمعی و تجارب تلخ و شیرین گذشتگان و سوابق تاریخی، میتواند راهنمای خوبی برای قانونگذاران و به ویژه تجار باشد.
خوشبختی در تعامل با مردم دنیا و بدبختی در نزاع و جنگهای بیهوده و بیثمر ایدئولوژیکی است. حساسیت به موارد نامربوط غیر اقتصادی، در مهد ظلم و بی عدالتی، جز تحکیم مبانی ضلالت چیزی را به ارمغان نمیآورد. به همین نحو نباید منتظر بود که حساسیتهای جاهلانه به امر جزیی و بیاهمیت اجتماعی، به جای ریشه کنی فقر، حرامخواری و بیمدیریتی، جز منکرات و فلاکت اقتصادی و در نهایت دین گریزی، ثمرۀ دیگری به بار آورد.
انسان با توجه به پنج نیاز اصلیِ نیاز به بقا، عشق و تعلق، قدرت و ارزشمندی، آزادی و تفریح زندگی خود را سامان میدهد. پایهی تجارت بر اساس سود و زیان است و هر تاجر هم با توجه به این نیازها اتخاذ تصمیم میکند. به طور معمول، وسیله مورد استفاده سنت گرایان، تقلید از نظر گذشتگان است، نه ضرورت و تجارب تجاری. به همین دلیل بر خلاف انتخابهای موجود گسترده امروزی، انتخابشان محدود است، بر رنج کشیدن و عذاب دادن خود و دیگران، نه لذت بردن خود و همجوران. تمرکز بر نقصها و ناتوانیها دارند نه توانمندیها و موفقیت ها؛ برای همین هم هست که هم خود را ضایع میکنند و هم جامعه را به واپسگرایی سوق میدهند.
ثمره نزاع و عدم گفتگو با مخالفان و رقیبان و حتی دشمنان سوزاندن سرمایههای اقتصادی و داراییهای مالی است و آتش زدن به سرمایههای اجتماعی و آبرو و اعتبار اجتماعی. در کنار اینها نیز به طور طبیعی، سرمایههای انسانی، مهارتها و سلامت فردی و سرمایههای روانی به باد خواهد رفت. انسانها در چنین جامعهای با مشکلات روحی و روانی مواجه خواهند شد و خلاقیت، اعتماد به نفس و عزت نفس خود را از دست خواهند داد و از مسؤولیت پذیری گریزان خواهند بود. تجارت به همان اندازه که به سرمایههای اقتصادی و انسانی وابسته است به سرمایههای روانی و اجتماعی نیز نیازمند است. اگر امنیت روانی به خطر افتد، اضطراب در تجارت نیز رو به فزونی میرود. امنیت که فاصله بین زندگی و مرگ است، نیاز به نگهبانی دارد؛ در این صورت تجارت رونق خواهد گرفت و سایر سرمایههای اقتصادی و اجتماعی انسان نیز محفوظ خواهند ماند.
جا دارد که در مقدمه چاپ سوم از جناب آقای دکتر فرهنگ گنج دانش و پدر گرامی ایشان جناب آقای علیرضا گنج دانش قدردانی شود که با وجود مشکلات فراوان مستحدثه در حوزه نشر، تلاش نمودند مجموعه کتابهای اصول و مبانی حقوق تجارت بینالمللی را در اختیار دوستداران این رشته حقوقی قرار دهند.
باید از تأخیر در چاپ جلد هفتم از پژوهشگران و دانشجویان پوزش بطلبیم چرا که کاری بس سخت و زمانبر است. تلاش من جهت کوتاهتر کردن فصول و اختصار در نگارشها بود تا خواننده با صرف زمانی اندک، بالاترین حجم مطالب علمی را فرا گیرد، جایگاه خود را در دعاوی بینالمللی بیابد و راه حلهای رفع مشکلات آن را دریابد که اذعان میکنم رسیدن به این مقصود کار آسانی نبوده و نیست. در این راستا، نباید دست از تلاش برداشت.
اکنون جای آن دارد که از همۀ دوستانی نیز که نظرات اصلاحی ارایه فرمودند، به ویژه جناب دکتر محمد دارابپور که با تمام توان مطالب علمی روز و همچنین قوانین و مقررات مذکور در این مجموعه را به روز رسانی نمودند و زحمات طاقت فرسایی در این رابطه تقبل فرمودهاند، تشکر و قدردانی شود.