روانشناسی سادۀ قضایی » جلد دوم: اختلال‌های روانی از دیدگاه پزشکی معاصر و آثار کیفری آن

روانشناسی سادۀ قضایی » جلد دوم: اختلال‌های روانی از دیدگاه پزشکی معاصر و آثار کیفری آن

تألیف:
دکتر مهراب داراب‌پور
با همکاری حقوقدانان، روانپزشکان و روانشناسان برجسته کشور:
دکتر محمدحسن فیروزی
دکتر محمد احسان تقی‌زاده
دکتر سهیلا جاویدنیا
دکتر یاسمن خواجه نوری
دکتر امین رفیعی‌پور
دکتر محمدرضا داراب‌پور

دیباچه

تأکید بر این نکته ضروری است که صدمات ناشی از پارانویا و بدگمانی، ممکن است دامان هر انسانی را بگیرد. سوءِظن، روابط فردی و اجتماعی را به هم می‌ریزد، روابط خانوادگی را خراب می‌کند، جامعه را به آشوب می‌کشد. غالب نزاع‌ها ناشی از بدبینی بوده است. گاهی ایجاد بدبینی در جوامع مختلف موجب جنگ بین کشورها نیز می‌گردد.
واژه پارانوئید در همه زبان‌های علمی دنیا به بیماری فردی اطلاق می‌شود که شکاک و بدبین و بسیار حسود است. اما این صفات فی نفسه یک فرد را بیمار پارانویایی نمی‌نماید. بدگمانی در بیمار پارانوئیدی بسیار شدید و غیر واقعی و اغلب خطرناک است. این بیماری در جامعه به صورت توهّم توطئه جلوه می‌نماید. بدگمانی اساس آرامش خانواده را متلاشی می‌کند، هر چند یک طرف صبوری کند و راه تلافی را طی نکند. به همین منوال، وقتی عدّه قلیل دارای قدرت در جامعه، نسبت به مردم بدگمان و بدبین باشند و تصّور کنند که خودشان به راه صواب می‌روند و مردم در گمراهی به سر می‌برند، تزلزل در ارکان جامعه به وجود می‌آید. این امر به ویژه در زمانی رخ می‌دهد که حکمرانی به جای نمایندگی از مردم، در تفکّرات صاحبان قدرت رسوب کرده باشد.
بیماری پارانویا هم مثل سایر دردها، درمان پذیر است، مشروط بر اینکه قواعد و مقررات روانشناسانه در این خصوص وجود داشته و به کار گرفته شود. غالب دردهای اجتماعی را می‌توان با قوانین و مقررات روان شناسی و روانپزشکی مداوا کرد، مگر دردهایی را که علت آن خود قانون است. گاهی قوانین مشکل گشا نیستند، بلکه مشکل آفرینند؛ درمانگر نیستند، درد آورند؛ آرامش بخش نیستند، تنش آورند؛ شادی آفرین نیستند، موجد غمند؛ مشکلات اقتصادی مردم را حل نمی‌کنند، بلکه بر آن می‌افزایند. مربوط به دوران قدیمند که توّهم تقدّس مردم را به پذیرش اجباری آن‌ها وادار کرده است. در این صورت درد جامعه را نمی‌توان با درد دیگری که قانون بیماری آور است، درمان کرد! از روان شناسی و روانپزشکی جامعه باید کمک گرفت. این است که برای جوامع انسانی، روان شناسی و حقوق، دو بال پرواز شاد و موفقیّت آمیزند که با یکی، به تنهایی، نمی‌توان چنین پرواز کرد.
بیشترین گروهی که در معرض خطرند، آنانی هستند که برای مردم تصمیم می‌گیرند یا رأی صادر می‌کنند. این بیماری دولتمردان، خسرانی بی‌حد و حصر برای مردم به پا می‌کند. قضات نیز ندانسته در معرض تصمیمات بسیار زیان بار هستند، مگر این که علاوه بر اصول و مبانی و مقررات حقوقی، آثار و ثمرات روان شناسی ناشی از تصمیمات خود را نیز بدانند. در غیر این صورت ضربه گیرهای روانشناسی، تلخی آراء و تصمیمات را برای آن‌ها کاسته یا حتی شیرین می‌کند. دوری عامل محرومیّت‌های حسّی (که فرمان به این محرومیت را می‌دهد) از صدمات وارده و عدم درک تلخی و غیر انسانی بودن این عمل، نقش یک «ضربه گیر» حسابی را بازی می‌کند. از این رو، در نتیجه وجود این ضربه گیرها، دولتمردان یا قضات قادر به درک این درد هولناک نمی‌گردند.
از آنجا که پارانوئید یکی از انواع بیماری‌های روانی، شبیه طیف دیوانگی بدبینی هذیان گرایانه است. افراد مبتلا به این بیماری که به خود و جامعه ضرر مالی و جانی وارد کنند، قابل درمان هستند. راه‌های درمان معمولی (عرفی) و درمان پزشکی و صد البته روانپزشکی برای بهبود بیماران وجود دارد. امّا مهمّتر از درمان بیماری، شناخت خود بیماری (به ویژه توسط حقوقدانان) و آمادگی بیمار برای درمان است.
این کتاب تمام توان خود را برای شرح بیماری و درمان آن به کار گرفته است. تجربه‌های قدیم روانشناسان و آزمایش‌های جدید انجام شده در این کتاب، انسان‌ها را به واقعیت نزدیک‌تر می‌کند تا تصمیم درست‌تر بگیرند و رفتار مناسب‌تر داشته باشند. در این کتاب، این بیماری شناخته شده در روانشناسی، به زبان ساده‌تر برای حقوقدانان تشریح شده است. مسائل حقوقی، مربوط به مواقعی که مسئولیت مدنی و کیفری به وجود می‌آید، نیز به طور مختصر و فشرده برای روانشناسان طبقه بندی شده، تا اندکی درد و رنج بد قانونی را حسّ کنند و برای رفع آن با حقوقدانان همکاری نمایند.
تدوین تمام نوشته‌های کتاب به ویژه تغییر نگارش نویسندگان و تمام جملات پزشکی، روانپزشکی، اجتماعی و اقتصادی، مدنی، مدیریت و سایر علوم، صرفاً توسط اینجانب مهراب داراب پور صورت گرفته و هیچ مسئولیتی متوجه نویسندگان گرامی و دانشمندان محترم جناب دکتر رفیعی پور، جناب دکتر تقی زاده، سرکار خانم دکتر جاوید نیا، جناب دکتر فیروزی و جناب دکتر محمدرضا داراب پور کتاب حاضر نیست.
نویسنده مسئول این کتاب که مطالب را برای دست اندرکاران قضایی و گروه‌های جامعه و به ویژه خانواده‌ها، تنظیم کرده است با هدف اصلاح تفکرات شیوه‌های مرسوم جامعه قدم در این وادی گذارده و در هر موردی یا متخصص مربوطه مشاوره داشته تا حسب علم روز، به خطا نرود، هر چند گفته‌های نویسنده مغایر با برداشت‌های امروز جامعه باشد. او این خطر را احساس کرده است که ادامه روند قدیم موجب متلاشی شدن اجتماع و در نهایت اضرار همگان خواهد شد، حتی کسانی که ممکن است در حال حاضر به وضع موجود راضی باشند.
بسیاری افراد در نگارش و تکمیل این کتاب مرا یاری رسانده‌اند که قابل تقدیرند. از جمله: جناب دکتر محمد داراب پور که زحمات زیادی متحمل شدند؛ سرکار خانم سامره بادکوبه هزاوه که بی‌وقفه همکاری کردند؛ سرکار خانم‌ها دکتر مهتا بردبار، دکتر الهام انیسی و دکتر مریم داراب پور اصلاحات لازم را به عمل آوردند. در پایان، و به ویژه باید از همسر مهربانم سرکار خانم آسیه بانو داراب پور، شاعر وادیب توانا و حقوقدان مبرّز دعاوی خانوادگی، تشکر و قدردانی نمایم که شرایط لازم و کافی برای نگارش این کتاب را فراهم آوردند.
مهراب داراب پور
پاییز 1401 هجری شمسی

فهرست مختصر مطالب

دیباچه
مقدمه
بخش نخست: علل اختلال‌های روانی و عوارض و آثار آن از دیدگاه پزشکی معاصر
فصل نخست: انواع، خصوصیات، ویژگی‌ها، علایم و معیارهای بالینی اختلالات روانی
فصل دوم: سبب شناسی عوارض و آسیب‌های ناشی از اختلالات روانی و درمان آن‌ها
بخش دوم: ایجاد و رفع مسئولیت کیفری به زبان ساده برای روانشناسان
فصل سوم: چگونگی ایجاد مسئولیت کیفری به زبان ساده
فصل چهارم: عوامل موجه انجام جرم و موارد معافیت از مجازات
بخش سوم: روان شناسی جنایی و سیری در پرونده‌های بدبینی و افسردگی
فصل پنجم: کاربرد روان شناسی در علوم جنایی
فصل ششم: سیری در پرونده‌های بدبینی و افسردگی
منابع و مأخذ
درباره نویسندگان